Birgün Kitap: Unutacak Kimse Yok

Onur Akyıl nevi şahsına münhasır bir şair. İlk şiir kitabı Vietnam Mektubu’nun ardından Unutacak Kimse Yok adlı kitabıyla şiirini yenilerken geliştirir. Kitap iki düzlemde de muhalif kimliğini korur. Gündelik hayatın sorunlarına ilişkin duyarlık şiirlerinin ana izleğini oluşturur. Bu bilinçli tutum şairin şiirini fonda ekonomik ve politik göstergelerde birleştirir. Fondaki yüksek çığlık şiirindeki olay, olgu yahut kişileri etkiler. Akyıl’ın şiirleri hem evrensel hem de tarihsel gerçeklere tanıklık etmektedir.
Evrenselliği yakaladığı en güzel tema ‘yoksulluk’ temasıdır. Unutacak Kimse Yok’ta yoksulluk yaşanılanların müsebbibidir. Akyıl yoksulluğu Bertolt Brecht’in şiirlerindeki gibi kullanır. Brecht şiirinde de ‘yoksulluk’ yazma sebebidir; toplum modellerinin ve savaşın yansıtılmasıdır. Unutacak Kimse Yok daha baştan hoş geldin yoksulluk der. Dolayısıyla yoksulluğu aşmak isteyen kimse yoktur Akyıl’ın dünyasında. Yoksulluk yaşamanın ve onurun mücadelesidir.

Unutacak Kimse Yok bu tematik bağlamla unutmak ve hatırlamak; unutmak ve ayrılık izleklerinin hallerini fısıldar okurun kulağına. “beni unutmak istemeyin, başka da çığlığım yok/ unutsanız, öyle de güzelsiniz” derken “insan bir şey söyler yalnızca/ kimisi yoksul/ kimisi güzel”i imleyecektir. Şiirler boyunca tek bir şiire çıkar; hafızanın ikircikliği. Sadece hatırlamak kalır geriye der şair. Naif bir anlatımla entelektüel bir tespittir şiirlerinin çıkış noktası.
Hafıza ve unutmak durumu gündelik hayatın içinde bazen şöyle sese gelir: “çünkü insan mutsuzluktur, umutsuzluk değil/ ve ben ne zaman kendime iyi bir şey söyledim.” Bu durum bilgisi ve duygusunun ardında kocaman bir ekonomik açmaz yatar. Bu iki dizenin önceki bölümünde şair “uzayan bir tarihti; duvarı oraya taşıdılar boşluğa” der. Yaşanan savaşlar, açlıklar ve yoksulluk şairin gözünde hâlâ bir umutsuzluk değil; ancak mutsuzluktur. Mutluluk bilgisi şairin dünyasında başkacadır. “ki aramızda bazıları mutludur bazıları yalnızca insan”
Onur Akyıl şiiri yaşananların yalanlamasıdır bir bakıma. Yaşanandan farklıdır yaşadıklarımız; hissettiğimiz başkaca bir şeydir. Hem yaşa hem de yaşanan kişinin hissettiğinden farklı olsun; Akyıl şiirlerinde insanın bu görme beceresinden mustariptir. Körlüktür daha çok onun anlattığı. Ama bu körlük onun şiirlerinin yapısını ve müzikalitesini de etkiler. İroni ve alay daha baştan kitabına isim analığı eder. Unutacak Kimse Yok bir hafıza ve körlük meselesidir.
Unutacak Kimse Yok’ta bölümlemelere yer verilmemiştir. Şiirler kendi bölümlemesini okura sunar. Kitabın iyi bir kurmacası vardır çünkü. Her şiir bir sonrakine ilmek atar. Akyıl’ın sunduğu bu toplamda önde ayrılık ve kadın şiirleri dikkat çeker. Ayrılık başlığı adında dört ve kadın isimlerinden oluşan sekiz şiir vardır kitapta. Bu şiirler de ironi için yazılmıştır bir bakıma. Kitabı kapattığınızda iki insan ve bir ayrılık kalır elde. Bir de yaz ve kış. Bütün hikâye doğanın karşısında insanın savaşımıdır. Bunu bazen ritüellere bağlar, bazen de şaman ayinlerine… Kış ölmekse, yaz doğmaktır; insan ölmekse, ayrılık yeniden doğmaktır. Şairin diliyle “iki insandır her şeyden çok ayrılık/ anıların ve toprağın sakladığı”
Akyıl’ın şiiri bir ipucu verir: “göğsünde ben; bir ormanı buluyorum merhaba/ çiçekbozuğu şehrimizde yazların ortası ağır;/ büyümek için sevme beni tekrar merhaba” Düzenin içinden bakan sevgiye, tek tipleştirilmiş duyguya hayır demenin bir itiraz dilidir Akyıl’da. Yaşananların politik tarafını düşürür şiirlerinde. Görme biçimini sorguladığı her şeyde bir ironi yaratır. Bir teşhis koyar ardından. “o seni seviyor sen beni öpüyorsun; son kat arzusu.”

Akyıl Unutacak Kimse Yok’la yaşamın fotoğraflarını gözler önüne koyar. Şiirlerindeki fotoğraflar unutmak yok demenin bir karşılığıdır. Unutacak Kimse Yok Necati Cumalı Şiir Ödülü’nü kazanmış genç bir şairin gür sesinin toplamıdır.
UNUTACAK KİMSE YOK, Onur Akyıl, Şiirden Yayıncılık, 2014.

Unutmak, yaşanmış şeyler bütününün geçici süreler için zihinde yok olmasıysa, onu sonraları tekrar tekrar hatırlamak kaçınılmazdır. İnsan her hatırladığı kavrama yeni anlamlar ifşa etmeye çalışır, acı meşrulaşır, yara daha derinden koşar gider; bir anının en önemli sonucu kendini sürekli hatırlatmasıdır.

Uzun zaman önce, Ankara’da sürekli çok uzun yollar yürüyorum, çok kısa belki de; içimde bitmek bilmeyen yürüme isteği, çok yalnızım, tek bildiğim bu. Bir şehrin uzaklığı, bir takımın şampiyon oluşu, o kitabın son cümlesi, şu mekânın çayı derken Kurtuluş Parkı’ndan Cebeci Stadı’na, Ulus’tan Balgat’a yürüyüp duruyorum. Yeni tanıştığım birinin şiiri yüzüme yüzüme çarpıyor hayatı: ‘’bak koçum! bazen yalnızca güneş çarpar bazen bütün diğer anılar / gündüz bulur seni, uzar gider insanlar; yanında bir acının başlar / dünya; korkma ne marşlar susar ne azalır hıncımız, ne sevgililer / büyür ne de biz; korkma bir gün tam da her şey bitti dediklerinde / böğürlerine bayrağımızı dikeriz!’’

Bir yazıyı ya da şiiri kendinize yakın hissetmek için sayfalarca yazılan şeyleri bir kenara bırakın, bazen bir dize yahut kelime yeter. Bahsettiğim şiir çingeneden uçurtma, şöyle bitiyor: ‘’neyse koçum sen şu göğü al şu yalancı göğü nere istersen ora koy / neyse koçum sen şu beni al şu yalancı beni nere istersen ora koy’’.

Onur Akyıl’ın ikinci şiir kitabı Unutacak Kimse Yok, tam da bu bahsettiğim gerçek üzerine kurulmuş. Yürüme isteği ansızın koşma isteğiyle yer değiştirebiliyor. Öyle ki, birbiri ardına çok kuvvetli şiirlerle başlayıp son sürat devam ediyor. Çok kolay okunabilecek, çok zahmetsiz bitebilecek kitaplardan değil elbette çünkü anlamın sınırlarını zorlayan, kendine özgü bir dille kurulan, kendi bütünlüğünü yaratan, direnilen bir hayatın ürünleri var karşımızda. Onur Akyıl’ı takip edenler bilirler, ilk defa karşılaşacaklar için şöyle söyleyeyim; oldukça içimizden olan bu çalışılmış ve sağlam dizelerin çok gür bir sese sahip olduğu gayet açık, bu bağlamda kitapla yüzleşmek pek kolay değil. Sürekli duraksayıp, düşünüp, tekrar dizeler içinde kaybolmanız olası çünkü hesap sormak ve göstermek Onur Akyıl şiirinin en önemli özelliklerinden; tabii hayat, çağ, toplum. Şiirin temeline insanı koyduğumuz zaman, insanla ilgili hiçbir şeyi dışarıda bırakamayız. Onur Akyıl’ın şiirlerinde karşımıza çıkan şey tam da bu: şiirin kendini sorgulaması, hayata dâhil olan direnmek eylemiyle yüzleşmek, toplumsal bir algı. Kitap, ‘’olmayı hatırlamak kılmış herkese…’’ ithaf edilmiş. Yukarıda bahsettiğim gibi insan hayatında hatırlamanın kaçınılmaz olduğu gerçeğini sahiplenenlere fiyakalı bir selamla başlıyor kitap.

lk şiir, çok önemli şiir ‘basmane enternasyonal’… Telaşsız, süssüz, ustaca bir söylemin ötesine geçerek, güçlü bir uyumla bildiriyor:‘’yarın ihtilal olmayacak ama bir ihtimalin yönü değişebilir’’. İlk şiirde kitabın nasıl devam edeceğine dair ipuçları var, direk önümüzden geçiyor anlam. Öyle ki bu sağlam dil tüm şiire hâkim. ‘’alnımızdaki boşluk aşktan olmalı, vurulmak için insan / bir yeri saklamalı teninde.’’
Onur Akyıl şiirinde çok sakin bir söylemin ardında bile aslında oldukça uzun soluklu okunması gereken dizeler mevcut; bu anlamda dikkati çeken diğer bir şiir önem: ‘’kızılay’da bir öğlen hiçbir şey düşünmediğini düşün / çünkü düşünülmekten başka çaresi yoktur bir düşün’’. Hızı çok yükselttiğinde dahi rotayı şaşırmayan, gerginlik çok arttığında dahi acıyla böbürlenmeden sindirilmiş yaralar eşlik ediyor okura; kırmadan kıran, acıtmadan acıtan, korkmadan bağıran:‘’çocukların karıştığı derinliği, kirazların çocuklara açtığı yeri / halkın aşkı anladığı ilk günü düşün, düşün ki büyüsün düşün’’.

Kitabın en önemli şiirlerinden susarım az sonra, bir gerçekle sessiz sedasız yüzleşememenin sınırlarından dağılıyor hayata:‘’ne biliyorsam kaçırdım gözlerimi sakladım ne duyduysam / bazen kendimi, kimi zaman kendimi, bir ara kendimi / belki mutluluk bitirecek her şeyi, uzağım ondan, uzak / daha uzun daralıyor göğsüm daha uzun daralıyor karşılaşmak / bir yas tutuyor beni bırakmıyor, bundan sanırım sanırım bundan / buralardan değilim öyleyse, nerelerdenim nereliyim / sizden de mi değilim, öyleyse sizden de değilim / her şey ne kadar yanılıyor birbirine’’.

Hayatın en büyük sorunlarından biri hiç kuşkusuz çağı yeterince sorgulayamamak olmuştur hep. Böyle bahsedilir her yerde; çağı anlayamamak, sorgulamamak, yetişememek. Şiirde de önemli bir yer kaplayan bu sorunun Onur Akyıl şiirinde, özellikle Unutacak Kimse Yok’ta, çok ustaca sindirildiği gayet net. Bu, bana kalırsa kitabın yerini de sağlamlaştırıyor. Öyle ki, olanı sorgulamak şiirin içinde çok daha kuvvetli bir anlamı barındırırken şiirler arasındaki bütünü de canlı tutuyor. Kitabın ilerleyen bölümlerindeki barikat maestro bu bağlamda okunabilir:’’oysa her şey bitecekti doğduğu yerde, bir rüzgar, bir başka rüzgar / şaşmıştı, aylar boyu ağzımızı yetkileriyle dağlayanlar, kalıyorduk / çözülmüyordu hiç söylemediğimiz o korkunç gerçek, alınmıştık / çünkü insan bazen yalnızca, çözülmek ister.’’ Aynı vurucu ton devam ediyor:‘’çünkü insanı kimse anlamazdı / hiç kimse insanı anlamayınca’’.

Rahatlıkla söyleyebilirim ki, bu anlamlar bütününün içinde oluşan sağlam yapıda gözden kaçmaması gereken asıl önemli nokta şu: Onur Akyıl’ı okur aslında çok farklı yerlerden tanıyor; tiyatro, sinema, dizi, şiir eleştirileri, tiyatro yazıları, dergiler... Öyleyse, bu şiirlerin içinde aslında hayatın içindeki çoğu mevzu çıkıyor karşımıza. Buna yalnızlık da diyebiliriz, ayrılık da, hesap sormak da, devrimler tarihi de, bir arkadaş selamı mesela ve çingeneden uçurtma. Bu doğrultuda ’sıcak bir dokuzda’, en dikkat çeken şiirlerden biri: ‘’evler; tanrım çiçekleniyor. ceviz mobilyaların yalnızlığı / bir başka. Kimselere uyanmadan sokaklara koşalım; anlatır / bize kendi inceliğini gök. havanın karardığını durmadan’’ aynı doğrultuya şiirin vurucu sonu dahil:‘’ilk gençliğinde ölür herkes / bütün bir ömre gömülür sonra’’.

Unutacak Kimse Yok isminin insan algısını, daha isimle karşılaştığında, sarstığı gayet net. Eğer gerçekten şiir okumak istiyorsanız, Unutacak Kimse Yok asla gözden kaçmamalı.

‘’siz şimdi yalnızlık da dersiniz elleriniz unutulunca / kıydığınız kuşlara sayın. // gülümseyin, çekiyorum: / acınızı.’’

UNUTACAK KİMSE YOK, Onur Akyıl, Şiirden, 2014.