Hayata ilişkin sorgulama başlıyor
Eagleton için hayatın anlamı öncelikle sorulacak sorunun çözümlenmesi aşamasında karmaşıklaşıyor. Çünkü “nedir” gibi varlığa ilişkin bir sorunun hayat gibi bilimsel düzeyde kanıtlanamamış-kurallandırılamayan bir “şeye” sorulması oldukça spekülatif. Belirttiği üzere “hayatın anlamı nedir” gibi bir sorunun “hakiki bir soru olması” gibi, “hakiki gibi görünen bir soru” olma ihtimali de saklı bulunmaktadır. Bu nedenle verilebilecek cevapların geçerliliği -varsa- doğru sorunun sorulmasına endeksleniyor. Zaten Eagleton sorunun formülasyonunu tarihsel kontekstlerle ilişkilendirdiği için hayata ilişkin arayışta “anlam sorunu” beliriyor. Soru noktasındaki muğlaklık ise teolojiden dilbilime kadar tekanlamlı ve tek bir cevabın çıkışını zora koşuyor. Kitapta hayatın anlamını düzen mottosu içinden “Tanrı” olarak cevaplayanlar ve noktalayanlar olduğu gibi, dil üzerinden Tanrıyı ve varlığı tartışan, böylelikle hayatın anlamını sorgulamayı daimi kılan düşünüş biçimleri de inceleniyor. Eagleton sorunun sorulmasına ilişkin iki kulvarı ele alıyor: İlki, hayatın anlamı konusunda “varoluşun temeli olarak Tanrı” fikrinde ortaklaşanlar ve bireyin mevcudiyetini Tanrı ile özdeşleştirenler. İkincisi, bu kulvardakilerin aksine, Wittgenstein’ın “lengüistik terapisi” veya Derrida’nın “yapısökümü” ile dilde tortulaşan varlığa ilişkin kabullerin parçalanması için savaşımda olanlar. Bunlar Tanrı fikri de dahil tüm metafizik yanılsamaların dilde inşa edildiği görüşünden hareket ederek anlam sorununa ne iyi ne de kötü bir yanıt arayışı içindeler. Eagleton, öte yandan, dil üzerinden sorgulamanın karamsarlığının da altını çiziyor. Bu karamsarlığa -Tatlı Şiddet’te detaylı olarak bahsini geçirdiği- tragedya’yı dahil ediyor ve hayatın anlamıyla arasında bir bağ kuruyor: İnsanları ideolojik avuntulardan yoksun bırakan, yanıtsız bir soru olan tragedya, reformizme, hümanizme ve idealizme kıyasla eşik atlattırır. Eagleton, Heidegger’in Varlık ve Zaman’da insanın kendi varoluşunu sorgulama yetisi ile farklılaştığını hatırlatıyor ve bizatihi insan için varoluşunun bir sorunsala tekabül ettiğini yazıyor. Ancak bu, insan için varoluş meselesi, Sartre’ın “yararsız tutku” olarak kavramsallaştırdığı “ontolojik endişe” biçiminden farklı. Çünkü burada bir “insanlık durumu” bulunuyor. Eagleton’ın insanlık durumu ile bir düğüm yakaladığı anlaşılıyor. Çünkü insanlık durumuyla post-modern ve post-yapısalcı düşünceler ile açıktan hesaplaşma başlıyor. Post-modernizmin “insanlık durumunu metafizik bir yanılsama” olarak kavradığını belirten Eagleton, - post-yapısalcılıkla birlikte - insan hayatını bütünlüklü düşünmeye yönelik tüm girişimlerin ya hümanizm ya da totaliter devletin ölüm kamplarına giden yolda bütünleştirici teoriler olarak indirgemelere yöneldiğinden bahsediyor. İnsan hayatı üzerine bütüncül düşünümler yerine tikelleştirilen düşünme biçimleri tarihsel bağları da görmezden geliyor. Eagleton post-modern tutumun kontekstsizleştirme eğilimine karşı hayatın anlamını sorgulamaya eşzamanlı olarak insanın varlığına ilişkin muhakeme yürüten Heidegger ve Sartre’ı ve de inter bellumu örnek gösteriyor: Varlık ve Zaman’ın yazılışı ve argümanları Birinci Dünya Savaşının tarihsel karmaşasına denk düşer. Varlık ve Hiçlik ise toplama kampları gibi kitlesel katliamların arttığı bir dönemde yazılmıştır. Kitabın başka bir kısmında yazdığı gibi insan hayatı üzerine en fazla ölüm gölgesinin düştüğü dönemlerdir bunlar. Ekseriyetle, tarihsel kırılma anları insan hayatının anlamını sorgulama biçimlerini değiştirdiğini anlıyoruz. Ne var ki, sorgulama biçimleri değiştikçe özellikle dilde yürütülen savaşımın etkisiyle Tanrı şeklinde verilen metafiziksel geleneksel cevaplar, kamusal ve özel alanın gündelik pratiklerini ve ritüellerini başka kavramlar altında çevreleme sürecini hızlandırıyor.Anlam bolluğu
Eagleton, günümüzde hayatın anlamını sorgularken insan hayatının değersizleştirilmesinden dikkat çekiyor. Aslında, Marksist emek-değer teorisinde yürütülen tartışmaları hatırlayınca Eagleton’ın “değersizleşme” olarak bahsettiği süreç, “öznelerin” “değer-biçim tahakkümü” altına girmesine karşılık geliyor. Eagleton değersizleşme ile modern çağda insan hayatına ilişkin sembolik boyutun boşaltıldığını yazıyor. Kamusal alanın anlam yoksunu haline geldiğinin altını çizen Eagleton, din, kültür ve cinsellik kategorilerinin yaşamı kuşattığını; kapitalist modernitenin insanlığı ekonomik olanla ipotek altına aldığını; siyasal alanı, aklı, ahlakı ve kültür/kültürel hayatı yeniden düzenlediğine değiniyor. Öncelikle, din, ruhani olmaktan çıkıyor ve piyasa mekanizmaları içinde başarısız olan kimselerin metafiziksel çaresine dönüşüyor. Öte yandan çeşitli kurumları fonlamanın ve hayatın anlamını kazançlı bir endüstriye dönüştürmenin başlıca yolu haline geliyor. Kültür, ulusal ideoloji, kamusal ritüel ve kimlik inşası gibi konulardaki önemini kaybederek boş zaman aktivitelerini adlandırma haline bürünüyor. Cinsellik, erotik aşk ve kişisel tatmin boyutunu terk ederek obsesyonlara dönüşüyor. Bu üç öğe, kamusal anlamın yerini doldurmak içinde günümüzde yeniden kurgulansa ve düzenlense dahi Eagleton bunun çelişkiye yol açtığını, patolojik sonuçlar doğurduğunu yazıyor. Her üç öğe de kapitalist sistem tarafından ambalajlanıyor ve kişilerin anlam arayışında karşısına çıkartılıyor. Kitapta görüleceği üzere sorgulamaya konu olacak ve insanların hayati pratiklerini kesen anlamlar nicelik olarak artarken post-modernist yaklaşımlar anlam kavramını iğdiş ediyorlar.Eagleton, anlamın parayla boğulsa bile sayı bakımından sınırları olduğunu söylüyor: Herkes için ayrı bir hayatın anlamı olamaz. Ya da anlam, sadece kişinin verdiği hükme bağlanamaz. Daha sorusu netleşmemiş, cevabının bile olup olmadığından şüphe edilen bir sorgulamanın anlam yüklemesine dair kesin vargıya ve yargıya ulaşılamaz.
0 yorum:
Yorum Gönder