Çokluk’un Manifestosu: “Duyuru” (Kansu YILDIRIM)

Ortak Zenginlik kitabını enine boyuna sindirerek tartışamamışken Hardt ve Negri Duyuru isminde yeni bir eserle karşımızdalar. Duyuru, isminden de anlaşılacağı gibi hem içeriye hem de dışarıya doğru bir tespit, değerlendirme ve analiz kitabı. Her ne kadar kitabın giriş kısmında “bu bir manifesto değil” şeklinde ibare kullansalar da ilerleyen sayfalarda tespitlerini belirli önermelerle destekledikleri için birilerine bir şeyler duyurdukları manifesto tadına bürünüyor! İmparatorluk’tan itibaren eserlerinde sürdürdükleri düşünceleri takip ettiğimizde Duyuru’nun gerçek işlevinin Ortak Zenginlik’te niyetlendikleri ama gerçekleştiremedikleri bir operasyon olduğunu görüyoruz: Siyaset düzleminde Çokluk’un bileşenlerini güncel kategorilere ayırarak, tek tek her yeni siyasal özne figürünü tanımlıyorlar ve bunlara rota tayin ediyorlar. İlaveten not düşelim, Duyuru’daki düşünsel kontekstin omurgasını 2011 sonu ve 2012 başında patlak veren farklı coğrafyalardaki kitle hareketleri oluşturuyor.

Dört Yeni Siyasi Özne/Figür

Hâkim muhalif düşüncelerdeki “ezenler-ezilenler”, “emek-sermaye”, “içerlenen-dışlanan”, vb. biçiminde sürekli ikilikler üzerinden kurulan hâkim özne modellerinin aksine yazarlarımız Çokluk’a uygun bir dörtlü siyasi figür/özne tanımlıyorlar: Borçlandırılanlar, medyalaştırılanlar, güvenlikleştirilenler ve temsil edilenler. Her bir figür, kitapta, içinde yaşadığı sistemle farklı bağlamlarda gerilimli ve negatif ilişki içindedir.
Borçlandırılanlar, kredi kartları, ev taksitleri gibi kısa ve uzun vadeli ödemelerle hayatları ipotek altına alınanlardır. A Revolt That Never Ends’te ifade ettikleri hattı izleyerek sömürünün hayatın her alanına yayıldığını, borçlar aracılığıyla insanların mali ve toplumsal açıdan disipline edildiğini anlatıyorlar. Borç ilişkileri yeni sömürü biçimlerinden birisidir.

Medyalaştırılanlar, gelişen teknolojiye bağlı enformasyon teknikleri ile sürekli kontrol altında tutulanlardır. Yazarlarımız bu noktada Deleuze’den hareketle medyalaştırılanların edilgen olmadığını, insanları bir şekilde konuşturduğunu, sisteme katılıma zorladığını vurgularlar.

Güvenlikleştirilenler, güvenlik rejimi içerisinde korunmak için sisteme “yalvaranlardır”.  Burada Foucault’un tespitlerini güncele uyarlayarak, başta kamusal alanların kurgulanışındaki güvenlik mevzusunu tartışırlar. Güvenlikleştirilen birey istisnai durum içinde sıkıştırılan yani güç ilişkileri tarafından kontrol edilen bireye dönüşür: “Güvenlikleştirilen toplumda iki tür dramatis personoe vardır: mahpuslar ve gardiyanlar.”
Temsil edilen özne kategorisi sıralamada dördüncü izlenimi yaratsa bile gerçekte diğer üçünden daha kapsayıcı bir özne/figür izlenimi uyandırır. Çünkü sisteme “sen beni temsil edemezsin” diye seslenen özne, İşgal Et’in temel şiarlarından olan “% 99’uz”un içinden çıkmıştır. Temsil edilen, sistem içinde borç ilişkisi ile zincirlenmiş; medya teknikleri ile gözetlenen ve sınırlandırılan, güvenlikleştirilen toplumlarda öznelliğini yitirerek esir hayatı yaşamaktadır.

Duyuru’da siyasi figürleri gündelik yaşamda kesen iki kavram öne çıkmaktadır: “Korku” ve “öfke”. Korku, toplumsal ilişkilerin motivasyonunu sağladığı gibi bu dört kategoriyi sistem içerisinde sabitleyen ve harekete geçmesini - kendi öznelliklerini kurmasını engelleyen bir unsurdur. Ancak korkunun tam karşında borç ilişkilerini parçalamayı öneren; enformasyon teknolojileri ile yeni bir hakikatin kurulmasını belirten; gözetlenen ve denetlenen bedenlerin zincirlerini kırması ve kaçması gerektiğini hatırlatan; yeni katılım biçimleri ile siyasi öznenin kendini kurmasını ve temsil ilişkisini gözden geçirmesini vurgulayan başka bir kavram vardır: “Öfke”. Öfke, Duyuru’da bireysel acıların dehlizlerinden çıkarak tekilleşir. “Öfke tekildir çünkü tekil olmak birey olmanın aksine, bir kere daha birlikte oluşta öznel güç bulma anlamına gelir”.

Ortak Olanı Kurmak

Duyuru’da Amerika ve İngiltere’deki “İşgal Et”, İspanya’daki “Indignados”, Kuzey Afrika’da “Arap Baharı”gibi kitle hareketleri yetkin bir Çokluk’un yaratımında önemli uğraklar olarak görülmektedir. Bu eylemler politik örgütlenme olarak öznelliklerin üretiminde kritiktir. Sömürü ve genel olarak sistemin işleyişini altüst edebilecek direnişin kairos’u olabilir. Hardt ve Negri direnişin örgütlenmesi noktasında geleneksel metotları eleştirir. Kitapta solun yenilenmesi ve tekrar aktivizme kavuşması için yeni kitlesel hareketleri iyi değerlendirmesi gerektiği belirtilir. Bunun için farklı coğrafyalardaki hareketleri politik açıdan özerklik, zamansal açıdan yeniden örgütlenme, ekolojiden feminizme uzanan bir hatta karşı güçlerin oluşturması, kitlelerin çoklu bir yapıda hareket edebilmesi için iletişim kanallarının (televizyon, mail, sosyal medya, vb.) fonksiyonelleştirilmesi, hoşgörü çerçevesinde azınlıkların konumlandırılması ve korunması gibi bir takım “kurucu mücadeleler” manzumesi sunarlar. Örneğin evden çıkarmalara karşı yürütülen eylemler ve kampanyalar evsizler için konut bulma projeleri bir eşzamanlı yürütülmelidir. Hayati ve geçimlik ihtiyaçlardan toplumsal ihtiyaçlara kadar tüm talepler “sen beni temsil edemezsin” diyerek mevcut temsil sistemine itiraz eden yeni öznelerinin alacağı kararlarla anlam kazanacaktır. Duyuru’da kurucu mücadelelere kurucu örnekler başlığında su, banka, eğitim kalemlerinde ortak olanı kurmanın altını çizerler. Ancak ortak olan nesneler ve ilişkiler kamusal mülkiyetin altında olandan farklıdır. Bu, Ortak Zenginlik kitabında yürüttükleri tartışmanın siyasal pratiğe nakledilmiş versiyonudur. Ortak olanı kurmak, özyönetim mekanizmalarının cisimleştiği bir zaman ve mekâna karşılık gelir.

Duyuru’da başka bir nokta, Marksist devlet tartışmalarında sıkça geçen, “ilga” kavramının ortak olanı kurarken öznelliklerin oluşumuna engel teşkil ettiği belirtilen belirli mekânlar için kullanılmasıdır. İlganın kurucu mücadele içine çekilmesiyle şu ortaya çıkar: Öznellikleri zaafa uğratan ve anti-sosyal kişiliklerin yaratılmasına yol açan hapishanenin, askeriyenin, hastanenin ve bunların tesis ettiği ilişkilerin varlığının ortadan kaldırılması gereklidir. Bu ve diğer tespitleri detaylandırmamışken sonlara doğru ortakçı diye bir figür tanımlarlar. Ortakçı, çok geniş profile sahip biçimde hemen herkesi kapsar ve ortaklaştırma eylemlerine katılan ve farklı profilleri eklemleyen bir figürdür. Kitap bu anlamda bir tasvir cennetidir! Ancak hâkim özne modellerinden yeterince farkı ortaya konmamış bir cennet.

Görüleceği üzere Duyuru’da ulaşılmış bir sonuç yok. Her bir kavram ve olgu diğer birini izliyor ve tetikliyor. Çünkü kitabın içeriği, yeryüzündeki toplumsal mücadelelerle eşzamanlı bir seyahat hedefliyor ve farklı kitle hareketlerini teoriyle harmanlıyor. Bu kitap tartışılmayı hak ediyor.